ALLIO, Domenico

ALLIO, Domenico (Aglio, Lalio), talijanski vojni graditelj (Lugano, ? — Graz, 1563). Sâm se potpisivao Domingo di Alio, a u pečatu je imao glavicu češnjaka (tal. aglio=češnjak). Podrijetlom je iz jedne od poznatih gornjotalijanskih porodica graditeljâ, sin Martina A. Došao je u austrijske zemlje u prvoj pol. XVI st. i doveo sa sobom niz rođaka i sunarodnjaka. Iz Štajerske su se razasuli ti majstori po slavonskoj i hrvatskoj krajini i radili na tvrđavama koje su nastale ili su se obnavljale za obranu protiv Turaka. Odlukom kralja Ferdinanda I A. postaje 1544. »vrhovni graditelj za Unutarnju Austriju i za slavonsko-hrvatsku granicu« s titulom doživotnog superintendanta granice. Njegovi su rođaci i suradnici »servitori del Magistro Domenico«. Otac Martino radi u Radgoni (Radkersburg), braća Andrea i napose Giovanni u Celovcu (Klagenfurt), a Domenico osniva u Grazu svoju graditeljsku školu. — Već 1543. dobiva zadatak da pod nadzorom tadašnjeg kapetana za Štajersku i prvog zapovjednika slavonske granice grofa Ivana Ungnada obnovi utvrde Graza i Varaždina, jer su štajerski staleži držali ta dva objekta najvažnijima i najugroženijima. Njegov se rad i utjecaj na obnovi varaždinske tvrđe u duhu renesanse, a u suradnji s njezinim tadašnjim vlasnikom Ungnadom, može kontinuirano pratiti do 60-ih godina XVI st. A. je gradio i kontrolirao građevinske radove u Mariboru, Ptuju, Radgoni te na mnogim drugim krajiškim utvrdama, posebno u Koprivnici, Križevcima i Ivanić-Gradu. — A. je bio jedan od najistaknutijih tehničara i vojnih inženjera svog vremena, prenoseći ranorenesansne oblike gornjotalijanskog tipa u Štajersku i gornju Hrvatsku. Tipična je za njegove gradnje bifora, katkad i trifora na arhivolt upisana u četverokutni okvir; postrani stupići tih prozora često su poput kandelabra naslonjeni na pilastar. Do danas im se sačuvao naziv »dell’Allijev prozor«. A. unosi u fortifikacijsku arhitekturu u našim krajevima talijanski tip istaknutih bastiona i rondela, a u unutrašnjosti objekata gradi dvorišta okružena galerijama na stupovima i arhivoltima. Glavno mu je djelo Landhaus – zgrada štajerskog sabora u Grazu i tamošnje utvrde Schlossberga, unutar kojih se nalazi cisterna (za ono doba izvanredan tehnički pothvat) te obnova varaždinske tvrđe – Staroga grada – s bastionima, rondelima i dvorišnim galerijama, koje su nam ostale sačuvane sve do današnjih dana.