DŽUVALEKOVSKI, Ilija

DŽUVALEKOVSKI, Ilija, kazališni i filmski glumac (Prilep, 20. XII. 1915). Maturirao u Novom Sadu. Muzičku akademiju (solo-pjevanje) studirao u Beogradu i Sofiji, gdje je 1941. diplomirao. Od 1936. nastupao kao pjevač (bas-bariton) u Skoplju, 1938–41. solist je i u ansamblima Radio-Beograda, a 1941–43. Radio-Skoplja. Za bugarske okupacije Makedonije zatvaran i interniran, a 1943. prebacuje se na Vis, gdje postaje članom Pozorišta narodnog oslobođenja Jugoslavije. S Visa odlazi 1944. u Moskvu kao član uredništva radio-stanice Slobodna Jugoslavija i njezin prvi spiker na makedonskom jeziku. Nakon II. svjetskog rata vraća se u zemlju; u Skoplju je jedan od utemeljitelja Makedonskoga narodnog teatra, kojemu je članom 1945–64. Od 1964. do 1972. član je HNK u Zagrebu, nastupajući povremeno i u drugim zagrebačkim kazalištima (Teatar &TD, Komedija). Bio je nastavnik makedonskog odjela na odsjeku glume pri Akademiji za kazališnu i filmsku umjetnost, prvoga visokoškolskog učilišta za glumu na makedonskom jeziku u Hrvatskoj (1967–71). Od 1972. profesor je glume na Muzičkoj akademiji u Skoplju (odsjek za dramu), potom na novoosnovanom Fakultetu za dramski umetnosti, a 1972–75. član je Dramskog teatra u Skoplju. Ostvario je više od stotinu dramskih uloga na pozornici, nastupio u šezdesetak filmova te dvadesetak TV drama i serija. Istaknuo se nastupima u dramama i serijama snimljenim 1988. i 1989. za švedsku TV. Kazališnom je djelatnošću započeo kao student u Beogradu u Umetničkom pozorištu 1938. pod vodstvom V. Starčića i N. Popovića. Njegov puni razvitak počinje usporedo s nastankom nove makedonske kazališne umjetnosti nakon 1945. Među zapaženije uloge prvoga makedonskog razdoblja ubrajaju se Kajgana (N. V. Gogolj, Ženidba), Satin (M. Gorki, Na dnu), Nesretnikov (A. N. Ostrovski, Šuma), Tetjerjov (Gorki, Malograđani), Berkutov (Ostrovski, Vuci i ovce), Lenbach (M. Krleža, U agoniji), Otelo (W. Shakespeare, Otelo) i Proctor (A. Miller, Vještice iz Salema). U njima je glumački oblikovao čvrste realističke značajeve i dinamične individualnosti. Ta obilježja dopunio je psihološkim nijansiranjem u nastupima na hrvatskim pozornicama. Interpretirajući likove u {iroku rasponu klasičnog i suvremenog, nacionalnog i svjetskog repertoara, postao jednom od najmarkantnijih osoba tadašnjega hrvatskoga glumišta. Posebice se istaknuo kao Goetz (J. P. Sartre, Đavo i dobri bog), Kanonik (M. Ogrizović i A. Milčinović, Prokletstvo), Lebjatkin (F. M. Dostojevski i A. Camus, Demoni), Kreont (Euripid, Medeja), Marić (M. Matković, Ranjena ptica), Max (H. Pinter, Povratak), Kreps (Vercors, pravo ime J. Bruller, Zoo), Lopahin (A. P. Čehov, Višnjik) i Sadi (M. Držić, Dundo Maroje). Popularnost je stekao kao mljekar Tewje u musicalu Guslač na krovu (J. Stein i J. Bock), kojega je od 1970. na pozornici kazališta Komedija odigrao više od stotinu puta. Glavne su njegove uloge nakon povratka u Skoplje Lear (Shakespeare, Kralj Lear), Famusov (Gribojedov, Teško pametnom) i Jegor Buličov (Gorki, Jegor Buličov), s kojim je 1975. u Dramskom teatru Skopje proslavio 35-obljetnicu umjetničkog rada. Najbolje filmske uloge ostvario je u filmovima Mirno ljeto (D. Osmanli, 1961), Uzavreli grad (V. Bulajić, 1961), Licem u lice (B. Bauer, 1963), Dani iskušenja (B. Gapo, 1965), Olovna brigada (K. Cenevski, 1980) i Crveni konj (S. Popov, 1981). Primio je više nagrada (Nagrada AVNOJ-a, Nagrada 11 oktomvri, Nagrada 13 noemvri, Sterijina nagrada, Zlatni vijenac MESS-a).